Prof. Dr. hakan aydın ve Araştırma Görevlisi metin eken tarafından hazırlanan “Enformasyon Toplumunda Dini Bilgi Edinme” konulu makalede internetteki dini enformasyonun güvenilirliği ve kalite kriterleri incelendi.
Türkiye’de din ve maneviyat içerikli 573 internet sitesi
Türkiye’de geleneksel dini bilgi edinme süreçlerinin önemli ölçüde farklılaştı belirtilen makalede, internetin dini bilgi edinme sürecinde en çok kullanılan kaynak olduğu ifade edildi. Dünyada farklı ülkelerde internetten dini bilgi edinme istatistikleri verilen araştırmada, Türkiye’nin de tablosu ortaya konuldu. Araştırmada şu bilgilere yer verildi:
“Alexa verilerine göre de Türkiye’de din ve maneviyat kategorisinde 573 internet sitesinin aktif olduğu ve bu sitelerin hemen hemen hepsinin dini bilgi arama ve edinme sürecinde kaynak olarak kullanıldığı bilinmekle birlikte, İslami dini bilgi kaynakları kategorisinde 81 fıkıh kategorisinde ise 12 adet internet sitesinin aktif olduğu görülmektedir. Bu veriler internetin Türkiye’de de dini bilgi arama ve edinme süreçlerinde aktif bir biçimde kullanıldığına yönelik önemli ipuçları sunmaktadır.”
Dini içerikli 6 internet sitesi analiz edildi
Araştırma süresince, Türkiye’de dini bilgi kaynağı ve fıkıh kategorilerinde en fazla okunma (tıklanma) oranlarına sahip 6 internet sitesi incelendi. Siteler, “Yetkinlik, Otorite ve Kapsama” yönelik 7 ayrı çerçeve ile analiz edildi.
Çalışmanın sonuç ve değerlendirme kısmında şunlar ifade edildi:
Yetkinlik ve otorite sorunu
Dini bilgi kaynakları kategorisindeki internet siteleriyle ilgili değerlendirmeler göz önünde bulundurulduğunda:
Değerlendirilen internet sitelerinde içeriklerin sadece bir kısmında yazar bilgisinin yer aldığı görülmektedir. Yazarların uzmanlık durumunu gösteren bilgi ve ibarelere ise çok sınırlı içerikte rastlanmaktadır. Yazarların neredeyse tamamı dini bir kurum ya da eğitim kurumunun temsilcisi değildir (Diyanet, İlahiyat Fakülteleri vb.). Bu sonuçlar söz konusu internet sitelerinde yazar bilgisi bakımından ciddi bir yetkinlik ve otorite sorunu olduğunu ortaya koymaktadır.
Bireysel girişim mi? Kurumsal Yapı mı?
Söz konusu internet sitelerinin yalnızca bir tanesinde künye bilgisinin yer aldığı ve sitenin amacının açık bir biçimde belirtildiği görülmektedir. Diğerlerinde ise künye bilgisi yer almamaktadır. Aynı zamanda internet sitelerinin bir uzmanın bireysel girişimi mi yoksa kurumsal bir yapının resmi bir uzantısı mı olduğu bilgisine ulaşılamamıştır. Ancak tüm bu değerlendirmelerden sonra söz konusu internet sitelerinin bireysel girişimler olarak ortaya çıktığı ve içeriklerin de farklı kaynaklardan derlenerek oluşturulduğu sonucuna varılabilir. Herhangi bir uzmanlık gerektirmeyen bu pratik sunulan bilgilerin güvenilirliğine dair önemli sorunlara yol açabilme potansiyeline sahiptir.
Orijinal kaynaklara referans veriliyor mu?
İnternet sitelerindeki içeriklerin sadece bir kısmının referans ve kaynakça sistemine sahip olduğu, bu sisteme sahip olan içeriklerin genel olarak başka bir kaynaktan alınan içeriğin doğrudan aktarımı şeklinde sunulduğu görülmektedir. Çoğunluğu siteye ait orijinal bir araştırma olmayan bu içerikler özgünlük problemi taşımaktadır. Bu doğrultuda bahsi geçen internet sitelerinin çevrimiçi ortamda kolayca ulaşılabilecek ve önemli ölçüde yaygınlaşmış içeriklerin aktarıcısı konumunda olduğu ifade edilebilir. Söz konusu durum sitelerde yer alan bilgilerin yaygın, derinliksiz ve yüzeysel içeriklere sahip olduğunu göstermektedir. Aynı zamanda bu aktarım/alıntılama sürecinde de zaman zaman orijinal kaynaklara referans verilmediği görülmektedir.
Fıkıh sitelerinde ulaşılan sonuç
Söz konusu internet sitelerinin kaynak ve yayıncı bilgileri bakımından dini bilgi kaynakları kategorisinde değerlendirilen internet sitelerine göre daha başarılı olduğu görülmektedir. Gerek yazar bilgisi ve gerekse de künye bilgisinin (künye bilgisi bu kategoride değerlendirilen internet siteleri içerisinde sadece fetvameclisi.com’da yer almamaktadır) yer aldığı bu sitelerin kaynak ve yayıncı kategorilerindeki tüm değerlendirme ölçütlerini karşıladığını söylemek ise mümkün değildir. Özellikle yazarların uzmanlık durumunu gösteren bilgilerin yetersiz olduğu görülmektedir.
İçeriklerin yalnızca bir kısmında referans ve kaynakça sisteminin kullanıldığı görülmektedir. Bu durumda sunulan bilgilerin temel olarak kişisel görüşleri/fetvaları yansıttığı ifade edilebilir.
Site formatı ile yayınlanan içeriklerin genel olarak uyumlu olduğu gözlemlenmiştir.
Bu kapsamda değerlendirilen internet sitelerinin kapsama yönelik kriterler bakımından da dini bilgi kaynakları kategorisindeki internet sitelerine göre başarılı olduğunu ifade etmek mümkündür.
Enformasyon çağında güvenilir ve nitelikli dinî enformasyona ulaşmanın önünde engeller var
Tüm bu veriler değerlendirildiğinde bahsi geçen internet sitelerinin en önemli sorun alanlarının yetkinlik ve otoriteye dair olduğu, kapsama dair eksikliklerin ise bu sorun alanlarını beslediği ifade edilebilir. Yine bu sitelerin özgün ve orijinal içeriklere sahip olmak bakımından önemli zaafları olduğunu söylemek de mümkündür. İnternet ortamındaki dini enformasyonun kullanıcı odaklı değerlendirmesine olanak sağlamak amacıyla geliştirilen kriterlerin dini/enformasyonel içerikli internet sitelerine uygulanması sonucunda ortaya çıkan durum, enformasyon çağında güvenilir ve nitelikli dini enformasyona ulaşmanın önünde pek çok engelin olduğunu göstermektedir.
Makalenin tamamının kaynağından okumak için lütfen tıklayınız.
