Dünya Hayatının Meta’ı
Anadolu’da radyoyu ya da televizyonu ilk gören büyüklerimiz bu teknolojiyi algılamakta, anlamlandırmakta güçlük çekmiş, sonraki yıllarda doğan çocuklar da insanların nasıl olup da televizyonların içine sığdıklarını anlamaya çalışarak büyümüştü. Bu durum sık sık yayınlara da konu oldu; televizyonun arkasına bakan, içine girmeye çalışan, giren, ışınlanan insanlar bir komedi unsuru olarak arzı endam etti ekranlarda.
Metaverse söz konusu olunca bunları hatırlamamak elde değil. Metaverse bir bakıma bu esprili yaklaşımları gerçeğe dönüştüren bir teknoloji. Metaverse, izleyicilerini/kullanıcılarını ekranın önünde pasif birer izleyici olmaktan çıkarıyor; ekranın içine, internetin, bu sihirli kutunun içine davet ediyor. Bir gözlük marifetiyle ya da giyilebilir sanal/artırılmış gerçeklik cihazlarıyla dahil olunabilen bu yeni evren, sanallığın da sınırlarını zorluyor; fiziksel dünyanın bir alternatifini ve fiziksel dünyadaki varlığımızın bir eşini, avatarını da “yaratarak” bizi ruhen ve bedenen bu yeni evrenin içinde var olmaya, yaşamaya çağırıyor.
Bu yeni evrenin ne idüğünü anlamak için işe en baştan, isminden başlamak gerekiyor. Kurulduğu günden bu yana Facebook adıyla var olan şirket, kurucusu ve CEO’su Mark Zuckerberg’in Metaverse’i açıkladığı programda adını Meta olarak değiştirdi. Bu değişikliğin, Analytica skandalıyla büyük yara alan Facebook’un adının temizlenmesi, yitirilen itibar ve güveni yeniden tesis edebilmek amacıyla yapıldığı değerlendiriliyor. Zuckerberg bu atakla hem Metaverse’ü ilk açıklayan şirket olarak adını bu yeni evrenle özdeşleştirdi hem de veri skandalını unutturmaya yönelik bir adım atarak bir taşla iki kuş vurmuş oldu.
Metaverse hem İngilizcesi hem de Türkçesiyle enteresan bir isim. Meta ve verse kelimelerinin birleşiminden oluşan Metaverse, ilginç çağrışımları ve İslam-Metaverse ilişkisine ilişkin çarpıcı ipuçlarını bünyesinde barındırıyor. Kelime, ilk olarak bilim kurgu yazarı Neal Stephenson tarafından 1992 yılında yayınlanan Snow Crash romanında kullanılmış. Yunanca kaynaklı bir kelime olan meta, “sonra, öte” gibi anlamlara gelirken, verse kelimesi de İngilizce “evren” anlamına gelen universe kelimesinin son kısmı. İkisinin birleşimi ise “evrenötesi” gibi bir anlama geliyor. Sözlüklerin verdiği ilk anlamlar bunlar ancak biraz daha derinlere indiğimizde metanın değişim, başkalaşım anlamlarına da geldiğini görüyoruz ki bu yönüyle kelimeyle tanışıklığımız, biyoloji derslerine ve Kafka’nın muhteşem eserine kadar uzanıyor; Metamorfoz. Metamorfoz, biyolojide, bir canlının yumurtadan çıktıktan veya doğumdan sonra çarpıcı şekilde form veya yapı değişikliği geçirmesi anlamına geliyor. Kelime, normalin ötesinde olan kimse, sınır işareti gibi anlamları da kapsıyor. Verse kelimesi Batı dillerinde ayet/sure anlamına geliyor. Bunun yanı sıra şiir, dize, mısra, bölüm, kıta, satır gibi anlamları da var. Meta’ya metafizik kelimesinden de aşinayız. Allah’tan, kitaptan, dinden, imandan bahsetmenin sakıncalı olduğu zamanlarda dini, maneviyatı kastetmek üzere kullanılırdı metafizik, fizikötesi. Arapça bir kelime olan ve dilimizde de meta ve emtia olarak kullanılan kelime, mal ve sermaye anlamlarına geliyor. Meta, aynı zamanda dünya nimet ve imkânları için kullanılan bir Kur’an tabiridir. Kur’ân-ı Kerîm’de çeşitli türevleriyle otuz beş ayette geçen meta, insanın ihtiyaç duyduğu şey, dünyalık, geçici dünya malı ya da basit yollarla elde edilen fayda, sebat ve sürekliliği bulunmayan şey anlamlarında kullanılmıştır. Ancak hemen her yerde metaın geçici ve değersiz olduğuna dikkat çekilmiş, insanın bu geçici nimetlerin cazibesine kapılarak yaratılış gayesini unutmaması, tüm varlığını ve hayatını bunlara teksif ederek ebedi hayatı ıskalamaması gerektiği vurgulanmıştır. Meta, tefsirlerde de kendisinden bir şekilde faydalanılan ve faydası kalıcı olmayan şey diye tarif edilmiş; ayrıca eğlence ve hoş vakit geçirme anlamına geldiği de ifade edilmiştir. Nisâ Suresi 77. âyette (metâu‘d-dünyâ kalîl) “dünyanın metâı azdır” buyurulmuş ve bu âlemdeki zevk ve sefanın çok kısa, bu hayatın da fani olduğu belirtilmiştir. Meta, hadisi şeriflerde de aynı bağlamda sıkça kullanılmaktadır. Özetle meta, İslami kaynaklarda “dünyevileşme”yi ifade eden bir kavram olarak öne çıkmaktadır.
Metaverse nedir ve bir Müslüman olarak Metaverse’e nasıl bakmalıyım sorusu için verilebilecek öncelikli cevap; Metaverse’ün de tıpkı diğer her şey gibi “dünya metaı” olduğudur. Bu yönüyle sanal, geçici, aldatıcı ve değersizdir.
Kaynak:
İşliyen Burhan, Doktora Tezi, Kur’ân-ı Kerîm Açısından Dünyevîleşme Sebepleri ve Sonuçları
TDV İslam Ansiklopedisi