Mesajlaşma uygulaması WhatsApp geçtiğimiz yıl Eylül ayında, aralarında Türkiye’nin de bulunduğu 150 ülkede “Kanal” özelliğini açtı. Yaklaşık beş aylık zaman dilimi geçmesine rağmen WhatsApp kanallarının, içerik üreticileri için yeni mecra ya da pazara dönüştüğünü müşahede ediyoruz. Spor kulüpleri, televizyon kanalları, gazete ve dergiler, haber ajansları, haber siteleri, televizyon programları, dijital platformlar, diziler, market zincirleri, e-ticaret siteleri, yardım kuruluşları, belediyeler, doğrulama platformları, siyasi partiler, kamu kurumları, gazeteciler, siyasetçiler, bürokratlar, yemekçiler…WhatsApp pazarında yerini almış görünüyor. Ancak ya henüz fark edilmediğinden ya da ihtiyaç duyulmadığından olsa gerek WhatApp pazarına “İslamî Kanallar” girmedi.
“İslamî Kanal” kavramıyla İslamî içerikler paylaşan WhatsApp kanallarını kast ediyorum. Böylelikle bu kavramın içine yalnızca dinî içerikli radyo ve televizyon kanallarını değil, daha genel anlamda dinî içerikler paylaşan kurumları, grupları ve kişileri ya da vaizleri de dâhil ediyorum.
Özel televizyon kanallarının kurulduğu 1990’larda televizyona sıcak bakmayan dinî grupların belirli bir süre sonra medya yapılanmasına sahip olduğunu; televizyonda dinî sohbet yapanlar “televizyon mollalığı”yla eleştirilirken yeni medya marifetiyle “fenomen vaizliğe” hızlı geçiş yapıldığını, ilgi duyanlar bilirler. Yine Türkiye’de Facebook, Twitter gibi mecralara karşı evvela İslamî camiada mesafeli bir tutumun sergilendiğini de hatırlayanlar olacaktır. Ancak günümüzde yeni medyada Mete Çamdereli hocanın tabiriyle “dinsel fırtına” esiyor. Yakın zamanlarda da TikTok’taki içeriklerin pespayeliğine paralel olarak tedirginlik ön plandaydı, ki halen bu kaygı sürdürülüyor, ancak TikTok’ta hem kurumsal dinî yapılar hem de “etkileşimli vaizler” varlık gösteriyor. Açıkçası mesajlaşma uygulaması hakkında endişe duyulduğunu düşünmüyorum. Ancak ilerleyen zamanlarda, WhatsApp’taki kanal pazarının potansiyeli ayırt edildiğinde, muhtemelen İslamî Kanallar da buraya yönelecek.
Spor kulüpleri, televizyon kanalları, market zincirleri var; lakin
Peki, hiç İslamî Kanal yok mu? Bunu ortaya koymak üzere 31 Ocak 2024 itibariyle WhatsApp’ta açılan kanalları ve takipçi sayılarını kategorileştirerek bir araya getirdim. “Keşfet” bölümündeki içerikleri dâhil ettiğimi özellikle ifade etmeliyim. Dolayısıyla size uzun bir liste aracılığıyla İslamî Kanal bulunup bulunmadığını göstermiş olacağım. Ardından da “İslamî Kanal” olabilecek yayıncı kuruluş, grup ve kişilerin bu yeni pazarda etkin olup olmadığını, kelime aramalarıyla aktaracağım.
WhatsApp’ta spor kulüplerine ait kanalların açık ara önde olduğunu, bağlantısını eklediğim dosyadan inceleyebilirsiniz. Galatasayar’ın 4 milyon, Fenerbahçe’nin 3 milyon abonesi bulunuyor. Bu durum, taraftarların ya da futbolseverlerin kulüplere olan alakasını gösteriyor. İkinci olarak medya hizmet sağlayıcıların ya da diğer ifadeyle medya kuruluşlarının WhatsApp’ta ciddi oranda aboneleri bulunuyor. Bunlar arasında atv’nin 1 milyondan, Star TV’nin 828 binden, Show TV’nin 780 binden fazla abonesi olduğunu gözlemliyoruz. İslamî camianın önemli medya kuruluşlarından Kanal 7’ninse 93 binden fazla abonesi var. Bu açıdan popüler televizyon kanallarının daha fazla takipçiye sahip olduğunu söylemek, yanlış bir değerlendirme olmayacaktır. Haber ajansları kategorisindeyse Anadolu Ajansı, fark edebildiğim kadarıyla 10 kanalıyla, WhatsApp’ta temsil ediliyor. Basın organlarına gelindiğinde Hürriyet 537 bin abonesiyle ilk sırada, Yeni Şafak 375 bin abonesiyle ikinci sırada ve Habertürk.com 215 bin abonesiyle üçüncü sırada yer alıyor (Bkn. Tablo 1, 2, 3, 4).
Kamu kurumları arasında öne çıkan kurumun 361 bin aboneyle Milli Eğitim Bakanlığı olduğu, ardından Sağlık Bakanlığı (177 bin abone), İzmir Emniyet Müdürlüğü (164 bin abone), İçişleri Bakanlığı (95 bin abone), Anayasa Mahkemesi Başkanlığı (77 bin abone), Gençlik ve Spor Bakanlığı (51 bin abone) ile BTK Akademi’nin (41 bin abone) geldiği anlaşılıyor (Bkn. Tablo 10). Çeşitli web sitelerinin (Tablo 7), market zincirlerinin (Tablo 8) ve yardım kuruluşlarının (Tablo 9), ayrıca müzisyenlerin, sunucuların da açılmış kanalları var; ancak listeyi uzatmamak için eklemiyorum.
Kimler var, kimler yok?
Televizyon programlarının, izleyiciyle etkileşim sağlamak amacıyla çeşitli internet platformlarında sayfalar ya da hesaplar açtığı bilinen bir durum. WhatsApp’ın kanal özelliğini kullanan televizyon programları arasında MasterChef 518 bin, Survivor Türkiye 488 bin aboneye sahip. Show TV, STAR TV, atv ve Halk TV’nin televizyon programları da, yeni pazarda temsil ediliyor. Ayrıca Gönül Dağı, Kuruluş Osman, Kardeşlerim, Kan Çiçekleri, Safir ve Ben Bu Cihana Sığmazam gibi dizilerin de WhatsApp kanalı bulunduğunu eklemek gerek (Bkn. Tablo 5, 6)
Bu noktada merak edilen husus, dinî içerikli televizyon programlarının WhatsApp kanallarının bulunup bulunmadığı. Türkiye’de bu bağlamda belirleyebildiğim tek program, Prof. Dr. Nihat Hatipoğlu’nun kanalı oldu. “Nihat Hatipoğlu atv” ismiyle açılan kanal, 6 binden fazla aboneye sahip (Bkn. Tablo 5). 13 Eylül 2023 tarihinde açılan kanalda, Hatipoğlu’nun dinî sorulara verdiği cevapların ve sohbetlerinden kesitlerin video linkleri; Hatipoğlu’nun fotoğrafına iliştirilmiş hadisler, özlü sözler ve tebrik mesajları; atv kanalına davet bağlantıları bulunuyor. Ayrıca atv’nin Cumhuriyet’in 100. yılına ilişkin videosu da kanalda paylaşılanlar arasında. Dolayısıyla Hatipoğlu’nun Kanal A ile Ankara’daki iki yerel radyoda başlayan ve kasetler, CD’ler, web sitesi, genel kitleye hitap eden televizyon kanalları, gazete köşeleri, sosyal medya hesapları, video paylaşım sitelerindeki sayfaları ve mobil uygulamasıyla devam eden medya yolculuğu, yeni bir mecrayla sürdürülüyor.
Kamu kurumları tablosunda yer almıyor; ancak haberdar olduğum için ifade etmekte yarar görüyorum. “Diyanet Dijital” ismiyle açılmış bir WhatsApp kanalı var. 26 Ekim 2023 tarihinde kurulan kanalın profil kısmında “Diyanet Dijital: Başkanlığımızın ürettiği dijital içeriklerden haberdar olmak için” bilgisi yer alıyor. Kanalda, kısa dini sohbetlerin linkleri bulunuyor. Böylelikle de Diyanet’in 1997 yılında web sitesiyle başlayan dijital yolculuğu 2000’li yıllarda elektronik kayıt ortamları, 2010’lu yıllardan itibaren sosyal medya uygulamaları, video paylaşım sitelerinin, 2019 yılında haberini paylaştığımız “Dijital Yayınlar Dairesi”nin ardından şimdi de WhatsApp kanalıyla devam ediyor.
Gelgelelim, aşağıdaki tablodan anlaşılacağı üzere, dinî içerikler sunan bazı yayıncı kuruluşlar ile geleneksel/yeni medyada dinî sohbetler yapan kişilerin henüz WhatsApp kanallarına adım atmadığı görülüyor.
Kanal/Kişi Adı[1] | Var | Yok |
Vav TV |
| x |
Lalegül TV |
| x |
Dost TV |
| x |
Semerkand TV |
| x |
Nureddin Yıldız | x |
|
Ahmet Mahmut Ünlü |
| x |
Muhammed Emin Yıldırım |
| x |
Bütün bunların anlamı, dinî içeriklerin yeni iletişim teknolojilerine adaptasyonu hakkında, güncel bir gelişmeyi aktarmak. Zira, değişimi anlamak için değişim zamanlarına ilişkin veriler paylaşmanın anlamlı olduğunu düşünüyorum. Önümüzdeki süreç içerisinde İslamî Kanallar’ın WhatsApp pazarına girip girmeyeceğini birlikte takip edeceğiz.
Bu yazının ardından şu yazılara da göz atmalısın.
WhatsApp'ta Keşfedilemeyen İslamî Kanallar
BİP'te Manevî Servis ve Kanallar
[1] Yayıncı kuruluşlar ve kişiler seçilirken medyadaki etkinlikleri temel alınmıştır.